PAH'IN TARİHÇESİ -19.2- 'ASPİRİN'İN TARİHÇESİ - 2024.11.13

PAH’ın Tarihçesi -19.2- 'Aspirin'in Tarihçesi

1763 - Rahip Edward Stone (1702-1768), Ateşi Söğüt Kabuğu ile Tedavi Ettiğini Duyurdu

John Vane'in, ağrı ve ateşi nasıl azalttığı bilinmeyen popüler ağrı kesici aspirin üzerinde yaptığı araştırmalar, modern farmakolojinin temellerinden birini oluşturdu.

Aspirin, günümüzde dünyanın en yaygın kullanılan ağrı kesici ve ateş düşürücü ilaçlarından biridir. İlk olarak ağrı ve ateş tedavisinde kullanılan bu ilaç, zamanla kalp krizi, felç ve bazı kanser türlerine karşı koruyucu bir etken olarak da önemli bir yer edinmiştir.

Aslında, doğal bir madde olan salisilik asidin sentetik bir türevi olan aspirin, iyileştirici özellikleriyle binlerce yıldır bilinir. “Her derde deva” olarak görülen aspirinin geliştirilme süreci ise antik çağlara dayanan etkileyici bir geçmişe sahiptir. ⁷

Salisilik asit, özellikle söğüt ağacı gibi bazı ağaç türlerinin kabuğunda bulunan bir bitki özütünün ana bileşenidir ve birçok meyve, tahıl ve sebzede de yer alır. "Akça söğüt" olarak bilinen Salix alba ağacının kabuğundaki bu doğal bileşen, salisilik asit sayesinde etkili olurdu. Bu nedenle salisilik asit ve salisilatlar, insan diyetinin yaygın bir parçası haline gelmiş ve günümüzde yaygın kabul gören hastalıklara karşı doğal bir savunma işlevi görmüştür. ^5,7

Salisilatların ilk kaydedilen kullanımı, yaklaşık 4,000 yıl öncesine, Sümerlere kadar uzanır; bu  kadim uygarlık, söğüt ağacının ağrı kesici özelliklerini erken dönem kil tabletlerde kaydettiler. M.Ö. 2000'lerin başlarında Anadolu'ya yerleşen ve Anadolu'daki ilk yazılı metinlerin sahipleri olan Hititler, söğüt ağacından 'şişiyamma' adında bir ilaç geliştirdiler. M.Ö. 1500’lerde Eski Mısır’da, Ebers Papirüsü’nde söğüt kabuğu "ağrıyı dindiren bitki" olarak geçer; bu belge, M.Ö. 2700’lerde yaşamış ve adı bilinen ilk doktor olan İmhotep’in kitabının bir kısmının kopyası olarak kabul edilir. M.Ö. 3. yüzyılda Hipokrat (M.Ö. 460-355) da ağrı tedavisinde söğüt kabuğu önerdi; ateş ve ağrı çeken hastalarına söğüt kabuğu çiğnemelerini, doğum ağrılarını hafifletmek için ise söğüt çayı içmelerini tavsiye etti. Benzer şekilde, M.S. 40-90 yılları arasında yaşamış Romalı hekim Dioscorides, söğüt kabuğunun gut ve romatizma üzerindeki etkilerini araştırmış ve onu iltihap önleyici bir madde olarak reçete eti. Söğüt kabuğundan daha sonra Yaşlı Plinius (MS 23-79) ve Galen (MS 129-216) de eserlerinde bahsetti. ^5,14,15

Eski Mezopotamya uygarlıkları ise ateş, ağrı ve iltihabı tedavi etmek amacıyla söğüt ağacının özünü kullanmışlardır. Hem Çin hem de Yunan medeniyetleri yaklaşık 2,000 yıl önce söğüt kabuğunu tıbbi amaçlarla kullanırken, Çinliler ayrıca kavak kabuğu ve söğüt filizlerini romatizmal ateş, soğuk algınlığı, kanama ve guatr tedavisinde kullanmıştır. ⁵

Kısacası tarih boyunca insanoğlu, söğüt kabuğu ve türevlerini ağrı tedavisinde doğal bir çözüm olarak kullanılagelmiştir.

Söğüt ağacı kabuğunun tıbbi kullanımı çok eskiye dayansa da, modern bilimsel araştırmalar 1763 yılında başladı. O yıl, Oxfordshire, İngiltere'de "Edmund" lakabıyla tanınan Londra Kraliyet Cemiyeti üyesi Rahip Edward Stone (1702-1768), dikkat çekici bir çalışmaya imza attı. Stone, eski İngilizcede “ague” olarak bilinen sıtmanın neden olduğu yüksek ateşi söğüt kabuğu tozuyla tedavi etmeye yönelik sistematik bir inceleme yaptı. 5 "Söğüt Kabuklarının Sıtma Tedavisindeki Başarısı Hakkında Bir Rapor" (An Account of The Success of The Bark of The Willow In The Cure of Agues). ¹¹ başlıklı çalışmasıyla başarısını duyurarak, günümüzde dünya çapında en yaygın kullanılan ilaçlardan biri olan aspirinin etken maddesini; aktif bileşenini keşfeden kişi oldu. ^12,16

25 Nisan 1763'te, Edward Stone, Kraliyet Cemiyeti Başkanı ve Macclesfield Kontu George Parker’a şu iddialı girişle bir mektup yazdı: "Bu çağın yaptığı pek çok yararlı keşif arasında, Ekselanslarına sunmak üzere olduğum buluş, tüm toplumun dikkatini hak eden nadir örneklerden biridir." Mektup, 2 Haziran 1763'te Kraliyet Cemiyeti'nde okundu ve Stone'un, kurutulmuş söğüt kabuğunun ateş ve sıtmaya karşı etkili bir çare olarak kullanımını anlattığı bu keşfi büyük ilgi uyandırdı. ^8,43

Stone, dönemin tıp dilinde "aguistic intermitting disorders (eski ingilizcede aralıklı ateş rahatsızlıkları)" olarak bilinen, muhtemelen ‘sıtma’ olan bir rahatsızlıkla mücadele ediyordu. 1757 yılında Chipping Norton’da, su kenarındaki çayırlarda bir yürüyüş sırasında, Stone, söğüt kabuğundan bir parça koparıp çiğnedi. Kabuğun acı tadının Amazon yağmur ormanlarında yetişen ve kinin üretiminde kullanılan, bazen ‘Peru ağacı’ olarak da adlandırılan ‘kınakına ağacı’ (cinchona officinalis) kabuğunun tadına benzediğini fark etti.  Stone, söğüt kabuğunun da tedavi edici özelliklere sahip olabileceğini tahmin etti. ^5,10,14

Stone, dönemin yaygın tıbbi anlayışlarından biri olan “imza doktrini”ne (sinyatür teorisi olarak da bilinir. Doctrine of Signatures) inanıyordu. Bu teori, Tanrı’nın yarattığı her şeyi, yaratılış amacını gösteren bir işaretle (imza) belirlediği fikrini savunuyordu. Örneğin, bir bitkinin yapraklarının şekli, çiçeklerinin rengi, yetiştiği ortam gibi özelliklerden, o bitkinin Tanrı’nın planındaki rolü çıkarılabiliyordu. ¹⁰

Stone da imza doktrinine göre, “birçok doğal hastalığın tedavisi yakınında bulunur veya çok uzağında değildir” düşüncesiyle, nemli toprakları seven söğüt ağacının bu ortamda sıkça görülen sıtmalara karşı bir panzehir olabileceğine inandı. ⁸

Not: 

Sinyatür Teorisi (Doctrine of Signatures), doğanın sırlarını anlamaya çalışan eski bir tıp anlayışına dayanır. Bu teori, bitkilerin ve minerallerin insan sağlığına olan etkilerinin, onların dış görünüşlerindeki şekil ve işaretlerle bağlantılı olduğunu öne süren eski bir tıp görüşüdür. Dioscorides (M.S. 40-90) ve Galen (M.S. 129-216) gibi erken dönem hekimler tarafından ortaya atılan bu düşünce, Paracelsus(1493-1541) gibi Ortaçağ ve Rönesans dönemi hekimleri tarafından daha da geliştirilmiştir. Paracelsus, her şifalı bitkinin üzerinde, onun iyileştirici gücünü temsil eden özel işaretler taşıdığına inanmıştır. ¹³ 

Sinyatür teorisine göre örneğin, 

• Ceviz: Beyin şekline benzediği için beyin sağlığını destekleyici olarak kabul edilmiştir.

• İncir ve Beyaz Sütlü Bitkiler: Anne sütünü artırdığı düşünülen bu bitkiler, süt görünümünden dolayı bu amaçla kullanılmıştır.

• Sarı Kantaron: Safra kesesi ve karaciğer rahatsızlıkları için sarı çiçeklerinin yararlı olabileceği düşünülmüştür. Ancak, modern araştırmalar bu bitkinin ağız yoluyla tüketiminin bazı kişilerde Pulmoner Arteriyel Hipertansiyona (PAH) yol açabileceğini göstermiştir ve günümüzde PAH’a neden olabilen etkenler arasında sayılmaktadır.

 Bu teorinin savunucuları arasında yer alan William Coles (1626-1662) gibi botanikçiler ise  bu işaretlerin ilahi bir amacı olduğunu ve Tanrı'nın insanlara bitkilerin hangi hastalıklara iyi gelebileceğini bu şekilde gösterdiğini savunmuşlardır. 

Ancak günümüzde, sinyatür teorisinin bilimsel bir temeli olmadığı ve modern tıp tarafından “sözdebilim” olarak kabul edilmektedir. Bu doktrin bazı etkili tesadüfi tedavi yöntemleri sunmuş olsa da bitkilerdeki bazı kimyasalların toksik etkileri nedeniyle zararlı sonuçlara da yol açmıştır. Örneğin, doğum sürecinde rahimle benzerlik gösterdiği için tercih edilen doğum otu (birthwort) aslında kanserojen olan aristoloşik asit içerdiği için böbreklere ciddi zararlar vermektedir. ¹³ 

Stone, teorisini test etmek amacıyla budanmış söğüt ağaçlarından topladığı kabukları üç ay boyunca bir fırıncı fırını yakınında bir torbada kuruttu. Daha sonra kabukları dövüp eleyerek toz haline getirdi. İlk olarak küçük miktarlarda kendisi üzerinde denedi ve etkisini görünce dozu her dört saatte bir ikişer skrupel (yaklaşık 1.25 gram) olacak şekilde artırdı. Sonuçlardan memnun kaldı ve "Sıtma kısa sürede ortadan kalktı" diye rapor etti. ⁸

Stone, sonraki yıllarda yaklaşık 50 ague hastasına bu söğüt kabuğu tedavisini uyguladı ve çoğu hastada başarılı sonuçlar elde etti. Ancak bazı durumlarda ateş söğüt kabuğuna yanıt vermediğinde, kinin ekleyerek tedaviyi daha etkili hale getirdi. Bu hastaların gerçekten sıtma olup olmadığı net olmasa da Stone, her ne kadar ilkel yöntemler kullanmış olsa da, bilinen ilk klinik çalışmayı gerçekleştiren kişiydi. Bu sayede tesadüfen aspirinin öncü maddesi olan salisilat kaynağını keşfetti. ⁸

"Tarih boyunca tıp mesleğini bırakıp sanat veya farklı alanlarda başarı kazanan kişilere 'tıbbi kaçaklar' denilmiştir. Rahip Edmund Stone ise bu durumun tam tersini temsil eder: Hiç tıp eğitimi almamış olmasına rağmen, tıp bilimine değerli katkılar sağlamıştır. Bu yönüyle o, adeta 'tıbba kaçan' biri olarak nitelendirilebilir." John Macdonald Stenhouse Pearce, İngiliz nörolog ve tıp yazarıdır. ²¹  

Gelecek Konu: PAH'ın Tarihçesi - 19.3 - Salisinin Keşfi ve İsimlendirilmesi 

KAYNAKÇA:

1. Pulmoner Arteriyel Hipertansiyonun Tarihçesi - Bölüm 2 (1891 - ) (pahssc.org.tr)
2. Primary Pulmonary Hypertension - Volume 99 - Lewis J. Rubin, Stuart Rich
3. PAHSSc - von Euler, Hipoksi ile Pulmoner Hipertansiyon Arasındaki Nedensel İlişkiyi Tanımlandı
4. Inhibition of Prostaglandin Synthesis as a Mechanism of Action for Aspirin-like Drugs | Nature New Biology
5. Aspirin: Turn-of-the-Century Miracle Drug | Science History Institute
6. HISTORY OF MEDICINE: Sir John Robert Vane and aspirin
7. Aspirin I Aspirini Kim İcat Etti? I Aspirin Ne Zaman İcat Edildi? I Aspirinin Tarihçesi I Aspirin Neyden Yapılır? I Aspirini Kim Buldu? I Aspirin Faydaları I Aspirin Ne İçin Kullanılır? I TÜBİTAK Bilim Genç
8. The Controversial Story of Aspirin
9. Edward Stone (natural philosopher) - Wikipedia
10. A pioneer in the development of aspirin - The Pharmaceutical Journal
11. XXXII. An account of the success of the bark of the willow in the cure of agues. In a letter to the Right Honourable George Earl of Macclesfield, President of R. S. from the Rev. Mr. Edward Stone, of Chipping-Norton in Oxfordshire | Philosophical Transactions of the Royal Society of London
12. Edward Stone (natural philosopher) - Wikipedia
13. Doctrine of signatures - Wikipedia
14. Söğüt - Vikipedi
15. Aspirin - Wikipedia
16. Salicin - an overview | ScienceDirect Topics
17. FONTANA, Francesco - Enciclopedia - Treccani
18. Il contributo italiano alla storia dei salicilati
19. Thomas MacLagan’s 1876 demonstration of the dramatic effects of salicin in rheumatic fever
20. Making pain history | Feature | Chemistry World
21. The discoverers of aspirin - Hektoen International
22. Arthur Eichengrün - Wikipedia
23. Arthur_Eichengrün
24. Carl Duisberg - Vikipedi
25. Heinrich Dreser - Vikipedi
26. Charles Romley Alder Wright - Wikipedia
27. Yes, Bayer Promoted Heroin for Children -- Here Are The Ads That Prove It - Business Insider
28. Felix Hoffmann - Wikipedia
29. Heroin - Wikipedia
30. History of Bayer: 1881-1914
31. Bayer & Heroin | The Story of Cough Medicine to Addiction
32. UNODC - Bulletin on Narcotics - 1953 Issue 2 - 003
33. The discovery of aspirin: a reappraisal | The BMJ
34. Sunday Times Date: 13 September 1998
35. Chemist Creates Aspirin and Heroin
36. 60 yaşın üstündekiler kalp krizi riskini azaltmak için günlük Aspirin kullanmamalı - Araştırma | Euronews
37. Hard Work and Happenstance | Science History Institute
38. From cough medicine to deadly addiction, a century of heroin and drug-abuse policy < Yale School of Medicine
39. Eroin - Vikipedi
40. Aspirin™ – Surprisingly Versatile | Bayer Global
41. Eichengrün, Arthur | Encyclopedia.com
42. Felix Hoffmann – Inventor of Aspirin? – More than Beer and Schnitzel
43. Aspirin | Circulation
44. History of aspirin - Wikipedia
45. Acide acétylsalicylique — Wikipédia
46. [PDF] Pharmakologisches über Aspirin (Acetylsalicylsäure) -  Heinrich Dreser - 01.06.1899| Semantic Scholar
47. Geschichte der Acetylsalicylsäure – Wikipedia
48. A History of Aspirin [MJM 1996 2: 115-120]
49. The discovery of aspirin: a reappraisal - Walter Sneader  - 2000 PMC
50. Sir John Vane - PMC
51. Sir John Vane 1927–2004 | European Heart Journal | Oxford Academic
52. The Royal Society - Sir John Robert Vane - 2006
53. Aspirin'in babası kim - Hürriyet En Son Haberler
54. Theresienstadt | Holocaust Encyclopedia

Yazan: Kamil Hamidullah
Oluşturma Tarihi: Kamil Hamidullah / EKİM 2018
Önceki güncelleme: 
Son güncelleme: Kamil Hamidullah / KASIM 2024

Önceki Konu: PAH’ın Tarihçesi -19.1- Vane, PPH İçin İlk Umut Vane’den Geldi - Prostasiklinin Keşfi

#PulmonerHipertansiyon #PAHSSc #PulmonaryHypertension #NadirHastalık #RareDisease