AKCİĞER NAKLİNİN TARİHÇESİ -2.2- LEEUWENHOEK - KEMİK YAPISINI TANIMLADI - 2025.03.08

Akciğer Naklinin Tarihçesi -2.2- Leeuwenhoek - Kemik Yapısını Tanımladı

Antonie Philips van Leeuwenhoek (1632-1723)

1674 yılında, Hollandalı bilim insanı Antonie van Leeuwenhoek, kendi geliştirdiği mikroskopları kullanarak kemik yapısını tanımladı. Mikroskobik gözlemlerini Londra Kraliyet Cemiyeti'ne mektuplar halinde iletti. 1678 tarihli bir mektubunda, "borular" olarak adlandırdığı silindirik kemik lamel dizilerini tanımlayıp resmetti. Mikrobiyolojinin babası olarak kabul edilir. Mikroorganizma ve hastalık ilişkisini gösteren çalışmalarıyla dikkat çekmiştir. 2,3,4,5 

Antonie van Leeuwenhoek, meraklı ve yenilikçi bir mucitti. Kumaş tüccarı olarak çalışırken, dönemin büyüteçleriyle iplik kalitesini yeterince iyi göremediği için lens yapımına ilgi duymaya başladı. Kendi geliştirdiği basit ama güçlü mercekler sayesinde, sadece kumaşların dokusunu değil, aynı zamanda mikroskobik bir dünyanın kapılarını araladı. Bu yeni dünyada gördüğü canlılar, onun heyecanını artırdı ve detaylı çapraz karşılaştırmalar yaparak, ayrıntılı notlar ve çizimler hazırlamaya yöneltti.

Antonie van Leeuwenhoek, 1670'lerde kendi geliştirdiği mikroskoplarla mikrobiyal yaşamı keşfetmeye başlayan, kendi kendini yetiştirmiş bir bilim insanıydı. Yaygın olarak "Mikrobiyolojinin Babası" olarak kabul edilir ve mikroskop kullanarak araştırma yapan ilk bilim insanlarından (mikroskopistlerden) biri olarak tanınır. Mikropları ilk kez gözlemleyen kişi olarak bilinen Leeuwenhoek, özellikle mikroskopi alanındaki öncü çalışmaları ve mikrobiyolojinin bilimsel bir disiplin haline gelmesine yaptığı katkılarla öne çıkar.

Leeuwenhoek, kendi tasarladığı tek mercekli mikroskoplar ile mikropları ilk kez gözlemleyen ve onlarla deneyler yapan kişi oldu. Bu küçük canlıları "dierkens", "diertgens" veya "diertjes" (animalcules, yani "küçük hayvancıklar") olarak adlandırdı. Mikropların boyutlarını kabaca ölçen ilk bilim insanı da oydu. Gözlemlediği bu "küçük hayvancıkların" çoğu, bugün tek hücreli organizmalar olarak biliniyor. Ancak Leeuwenhoek, gölet suyunda çok hücreli organizmaları da gözlemleyerek, mikroskobik dünyanın çeşitliliğini ortaya koydu.

Leeuwenhoek'den önce kimse kasların liflerden oluştuğunu fark etmemişti. Mikroskobuyla bu lifleri gözlemleyerek ayrıntılı incelemeler yaptı. Bakterileri, sperm hücrelerini, kırmızı kan hücrelerini ve gut hastalığındaki kristalleri tanımlayan ilk kişi olurken, kılcal damarlardaki kan akışını ilk gözlemleyenler arasındaydı. Kitap yazmamış olsa da, keşiflerini Londra Kraliyet Cemiyeti’ne gönderdiği mektuplarla paylaştı. Bu mektuplar, Royal Society'nin "Philosophical Transactions (Felsefi Yayınlar)" dergisinde yayımlandı ve bilim dünyasında büyük bir etki yarattı.

1660 yılında Londra'da kurulan Kraliyet Cemiyeti, bilimsel çalışmaları destekleyen seçkin ve en eski akademilerinden biridir. 23 Ocak 1680'de Robert Hooke, Leeuwenhoek'e henüz cemiyetin bir üyesi olmamasına şaşırdığını belirten bir mektup yazdı ve onu üyelik için aday göstermeyi teklif etti. William Croone'un (1633-1684) önerisiyle, Leeuwenhoek 19 Ocak'ta oybirliğiyle Kraliyet Cemiyeti'nin tam üyesi olarak seçildi. Bu, onun bilim dünyasındaki saygınlığını pekiştiren önemli bir adım oldu.

Leeuwenhoek'un çalışmaları, mikroskobik dünyanın keşfedilmesine öncülük etti ve mikrobiyolojinin bir bilim dalı olarak ortaya çıkmasını sağladı. Onun gözlemleri, insanlığın doğayı anlama çabasında yeni bir sayfa açtı ve modern bilimin temellerini attı.

Kırmızı Kan Hücrelerinin Tanımlanması

Hollandalı biyolog Johannes Swammerdam (1637-1680), 1658 yılında erken dönem bir mikroskop kullanarak kurbağa kanını incelerken kırmızı kan hücrelerini ilk kez gözlemledi.

İtalyan bilim insanı Marcello Malpighi (1628-1694), 1661 yılında kurbağa akciğerlerindeki kılcal damarları gözlemledi. Bu gözlem, İngiliz doktor William Harvey'in (1578-1657) 1628'de ortaya attığı kan dolaşımı teorisini destekledi. Malpighi, kan hücrelerinin varlığını doğrulayan önemli bir katkıda bulundu, ancak kırmızı kan hücrelerini detaylı bir şekilde tanımlamadı.

Leeuwenhoek, 1674 yılında kırmızı kan hücrelerini detaylı bir şekilde tanımlayarak, bu hücrelerin boyutunu "bir kum tanesinden 25.000 kat daha küçük" olarak ölçtü. Bu bulgularını Londra Kraliyet Cemiyeti'ne iletti ve kırmızı kan hücrelerinin bilimsel olarak tanınmasını sağladı.

Kemik Yapısını Tanımladı

Kemik yapısının mikroskobik düzeyde incelenmesi, ilk mikroskopistlerden biri olan Hollandalı bilim insanı Antonie van Leeuwenhoek ile başladı. Leeuwenhoek, 1674 yılında mikroskobik gözlemlerini Londra Kraliyet Cemiyeti'ne mektuplar halinde bildirmeye başladı. 1678 tarihli bir mektubunda, kemiklerdeki silindirik yapıları "borular" (pipes) olarak tanımladı ve bu yapıları resmetti. Bu gözlemler, daha sonra İngiliz doktor Clopton Havers (1657-1702) tarafından 1691 yılında yayımlanan "Osteologia Nova" (Kemik Üzerine Yeni Gözlemler) adlı kitapta "kanallar" (canals) ve "kanalcıklar" (canaliculi) olarak adlandırıldı. 1857 yılında William Bowman (1816-1892), bu yapıları "Haversian Sistemi" olarak tanımladı. Daha sonra, 1914 yılında Alman fizyolog Wilhelm Biedermann (1852-1929), bu sistemin kemiklerin temel fonksiyonel birimi olan "osteon" olduğunu belirledi.

Osteon, kemik dokusunun temel yapı taşıdır. İç içe geçmiş silindirik katmanlardan (lamellalar) oluşur ve merkezinde kan damarları ile sinirlerin geçtiği bir Havers kanalı bulunur. Bu yapı, kemiğin beslenmesini ve yenilenmesini sağlar.

Kemik nakli (kemik grefti), kemiğin hasar gördüğü veya kaybedildiği durumlarda eksik kemiği tamamlamak veya iyileşmeyi desteklemek için kullanılır. Osteonların yapısı, nakledilen kemiğin canlılığını koruması ve vücuda entegre olması için kritik öneme sahiptir. Günümüzde, osteon benzeri yapıların oluşturulmasına yardımcı olan biyomalzemeler ve doku mühendisliği teknikleri, kemik naklinin başarısını artırır.

Leeuwenhoek'un çalışmaları, kemik yapısının anlaşılmasında temel bir rol oynadı. Osteonun keşfi, modern kemik nakli tekniklerinin gelişimine büyük katkı sağladı ve bu yöntem, kemik dokusunun yenilenmesinde önemli bir tedavi seçeneği haline geldi.

Adım adım Histoloji

Mikroskobun icadı ve geliştirilmesi, 17. yüzyılda dokuların incelenmesine olanak sağladı. Ancak dokuların sistematik olarak sınıflandırılması ve histoloji (doku bilimi) alanının ortaya çıkışı, 19. yüzyılda gerçekleşti. Bu süreçte, dokuları ilk kez tanımlayan ve inceleyen bilim insanları, modern tıp ve biyolojinin temellerini attı.

1. Marcello Malpighi (1628-1694): Dokular Üzerine Öncü Keşiflerinde Kesitler

Marcello Malpighi, mikroskop kullanarak dokuları inceleyen ve tanımlayan ilk bilim insanlarından biridir. Malpighi, bitkilerde ve hayvanlarda dokuların yapısını incelemiş ve özellikle akciğerlerdeki kılcal damarları keşfederek kan dolaşımının anlaşılmasına katkıda bulunmuştur. Ayrıca, böbreklerdeki "Malpighi cisimcikleri" ve derinin yapısı gibi dokuları tanımlamıştır. Bu nedenle, Malpighi, histolojinin öncülerinden biri olarak kabul edilir.

1.1 Deri Yapısı ve Malpighi Tabakası

Malpighi, 1661 yılında yaptığı çalışmalarda, derinin en dış tabakası olan epidermisin alt katmanını keşfetti. Bu katman, daha sonra onun adıyla anılan "Malpighi tabakası" olarak tanımlandı.

Epidermis, derinin en üst tabakasıdır ve vücudu dış etkenlere karşı korur.

Malpighi tabakası ise epidermisin alt kısmında yer alır ve burada yeni deri hücreleri üretilir. Bu hücreler zamanla yukarı doğru hareket ederek derinin yenilenmesini sağlar.

Bu keşif, derinin yapısının ve işleyişinin anlaşılmasında önemli bir adım oldu.

1.2. Böbrekler ve Malpighi Cisimcikleri

Malpighi, 1666 yılında yayımladığı "De viscerum structura exercitatio anatomica" (İç Organların Yapısı Üzerine Anatomik Çalışma) adlı eserinde, böbreklerin korteks bölgesinde bulunan küçük yapıları tanımladı. Bu yapılar, onun adıyla anılan "Malpighi cisimcikleri" olarak bilinir.

Malpighi cisimcikleri, böbreklerde idrarın süzülmesi ve oluşumunda kritik bir rol oynar.

Bu keşif, böbreklerin işleyişinin anlaşılmasına büyük katkı sağladı.

Malpighi, dokuları mikroskobik düzeyde inceleyerek, histolojinin (doku bilimi) temellerini atan öncü bilim insanlarından biri oldu. Çalışmaları, anatomi ve fizyoloji alanlarında devrim niteliğinde bir etki yarattı.

2. Robert Hooke (1635-1703)

Robert Hooke, 1665 yılında yayımladığı Micrographia adlı eserinde, mantar dokusunu inceleyerek "hücre" terimini ilk kez kullandı. Mikroskop altında gözlemlediği küçük odacıkları "hücre" (cell) olarak adlandırarak dokuların incelenmesine öncülük etti. Bu terim, daha sonra biyolojide temel bir kavram haline geldi. Hooke'un hücre keşfi, canlıların yapı taşlarının anlaşılmasına büyük katkı sağladı.

Hooke'un hücre keşfi, canlıların yapı taşlarının anlaşılmasına öncülük etti.

3. Antonie van Leeuwenhoek (1632-1723)

Van Leeuwenhoek, mikroskobu kullanarak tek hücreli organizmaları, sperm hücrelerini ve kılcal damarları ilk kez gözlemleyen kişidir. Ancak, dokuların sistematik olarak tanımlanması ve sınıflandırılması konusunda Malpighi kadar öne çıkmamıştır. Van Leeuwenhoek'un çalışmaları daha çok mikroorganizmalar ve hücresel yapılar üzerine odaklanmıştır.

4. Xavier Bichat (1771-1802)

Xavier Bichat, 19. yüzyılın başlarında dokuları sistematik olarak inceleyen ve sınıflandıran ilk bilim insanıdır. Bichat, mikroskop kullanmadan, gözle görülebilen dokuları inceleyerek 21 farklı doku tipi tanımlamıştır. Bu nedenle, Bichat modern histolojinin kurucusu olarak kabul edilir.

Gelecek Konu:  Akciğer Naklinin Tarihçesi - 2.3 - Hunter: Diş Nakli ve “Nakil (transplant)” Teriminin Babası 

KAYNAKÇA:

1. PAHSSc - Türkiye'de Akciğer Naklinin Tarihçesi
2. Mikrobiyoloji - Vikipedi
3. Antonie van Leeuwenhoek - Wikipedia
4. Timeline of organ transplantation
5. Renal osteodystrophy: A historical review of its origins and conceptual evolution
6. Organ transplantation - Wikipedia
7. (PDF) Renal osteodystrophy: A historical review of its origins and conceptual evolution
8. Robert Hooke - Wikipedia
9. History of Organ and Tissue Transplant
10. Red blood cell - Wikipedia
11. Human skeleton - Wikipedia
12. Marcello Malpighi - Vikipedi
13. (PDF) Marcello Malpighi (1628-1694): Pioneer of microscopic anatomy and exponent of the scientific revolution of the 17 th Century - 2018
14. Antoni van Leeuwenhoek – Wikipedia
15. Antoni van Leeuwenhoek – Wikipedia
16. William Croone - Wikipedia
17.  PAHSSc - Skleroderma Nedir?

Yazan: Kamil Hamidullah / KASIM 2023
Önceki güncelleme: ŞUBAT 2025
Son güncelleme: Kamil Hamidullah / MART 2025

Önceki Konu: Akciğer Naklinin Tarihçesi -2.1- Tagliacozzi - Red Kavramının İlk Kez Ortaya Konulması 

#AkciğerNakli #PAHSSc #LungTransplant #OrganBağışı #OrganNakli #OrganDonation #Leeuwenhoek #LTx