İPF'NİN TARİHÇESİ - İRLANDA BÜYÜK KITLIK DÖNEMİ - 2024.07.11

İdiyopatik Pulmoner Fibrozisin (Akciğer Sertleşmesinin) Tarihçesi - İrlanda Büyük Kıtlık Dönemi

1841-1871

"Büyük Açlık" veya "İrlanda Patates Kıtlığı" olarak da bilinen "Büyük Kıtlık" (İrlandaca: an Gorta Mór), İrlanda'da 1845'ten 1852'ye kadar süren bir açlık ve hastalık dönemiydi. En kötü yıl, "Kara '47" olarak bilinen 1847'ydi. ²

Bu dönemde yaklaşık 1 milyon insan öldü ve 1 milyondan fazla kişi ülkeden kaçtı. 1841 ile 1871 arasında ülke nüfusu %20-25 oranında düştü, bazı kasabalarda bu oran %67'ye kadar çıktı. Phytophthora infestans patojeninin kökeni Meksika'daki Toluca Vadisi'ne kadar izlenmiştir. Buradan Kuzey Amerika'ya ve ardından Avrupa'ya yayılmış olan mantar benzeri su küfü organizması, patates ürünlerini kara bir çamura dönüştüren ve yanıklık olarak adlandırılan bir hastalığa yol açmaktadır. ²

İrlanda'da 19. yüzyılda, toprak ağalığına dayalı bir ekonomik sistem hakimdi. Bu sistemde, büyük toprak sahipleri, genellikle İngilizler, geniş arazileri kontrol ederken, İrlandalı köylüler küçük kiralık topraklarda çalışıyordu. Tarımsal üretim neredeyse tamamen patates üretimine bağımlıydı. ²

19. yüzyılın ortalarında İngiltere, 'üzerinde güneş batmayan imparatorluk' olarak anılan dönemin süper gücüydü ve İrlanda, Büyük Britanya İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. Büyük Kıtlık sırasında İrlanda, dünyaya yardım çağrısında bulundu. Bu kriz sırasında bazı toprak ağaları, yasal düzenlemelerin arkasına saklanarak fakir köylülerin arazilerini toplayıp topraklarını genişlettiler. ²

Kraliçe Victoria, kıtlık mağdurlarına yardım etmek amacıyla kişisel olarak 2.000£ bağışladı. Kraliyet protokolü gereği, kimse hükümdardan daha fazla bağış yapamazdı. ²

1847 yılında, Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan Choctaw kabilesi üyeleri, kendi topraklarından zorla çıkarılıp 'Gözyaşı Yolu' olarak bilinen sürgüne maruz kalmalarına rağmen, İrlanda'daki Büyük Kıtlık mağdurlarına yardım etmek için 170 dolar topladılar.

Bu Kızılderili kabilesi, yaşadıkları acıların benzerini İrlanda halkının da yaşadığını düşünerek bu yardımı yaptı. Topladıkları miktar, o dönemin parasıyla yaklaşık 40 sterline denk geliyordu ve bu, Kraliçe Victoria'nın 2.000 sterlinlik kişisel bağışının yaklaşık %2'sine tekabül ediyordu. Choctaw kabilesinin kısıtlı imkanlarıyla yaptığı bu yardım, insanlık onuru adına büyük önem taşıyordu. ²

Not: 

Choctaw Gözyaşı Yolu, Amerika Birleşik Devletleri hükümetinin 1830'larda Choctaw Ulusu'nu Derin Güney'den (Alabama, Arkansas, Mississippi ve Louisiana) Mississippi Nehri'nin batısındaki Kızılderili Bölgesi'ne zorla göç ettirme girişimiydi. Yaklaşık 11.000.000 dönümlük (45.000 km²) araziyi terk eden Choctawlar, üç aşamada göç etti: ilki 1831 sonbaharında, ikincisi 1832'de ve sonuncusu 1833'te.

Mississippi'de kalan Choctawlar, 1849'daki durumlarını şöyle anlattılar: "Yerleşim yerlerimiz yıkıldı ve yakıldı, çitlerimiz devrildi, sığırlarımız tarlalarımıza girdi ve bizler kırbaçlandık, yaralandık, zincirlendik ve türlü şekillerde kişisel olarak istismar edildik, bu muamele sonucunda en iyi adamlarımızdan bazıları öldü.". ⁵

 
Amerika'nın seçkin tarih kuruluşu Smithsonian'ın dergisinde yer alan habere göre, rapor edilen bu tutarın yazım hatası olabileceği ve aslında 710$ olabileceği iddia edilmektedir. 

1847 yılında, Osmanlı Padişahı Abdülmecid, İrlanda'da yaşanan Büyük Kıtlık'tan etkilenen halka yardım etmek amacıyla 10.000£ değerinde bir bağış yapmayı teklif etti. Ancak bu cömert teklif, beklenmedik bir diplomatik engelle karşılaştı. İngiltere hükümeti, kraliyet protokolünü gerekçe göstererek bu teklifi kabul etmedi. Protokole göre, İrlanda'ya yardımda hiç kimse Kraliçe Victoria'nın kendi halkına yaptığı 2.000£'lik bağışı geçemezdi. Uzun süren diplomatik görüşmeler sonucunda bir uzlaşmaya varıldı. Üzerinde güneş batmayan Büyük Britanya İmparatorluğu'nun hükümeti, Osmanlı Padişahı'nın yapacağı yardımı onda biri kadar, yani 1.000£ ile sınırlandırdı. ²

Ancak Osmanlı Devleti yaratıcı bir çözüm buldu. Büyük Britanya İmparatorluğu'nun iki önemli şehri vardı: başkent Londra ve İrlanda'nın merkezi Dublin. Yardımlar, dikkatli bir stratejiyle Dublin yerine daha az dikkat çeken küçük bir kasaba olan Drogheda limanına yönlendirildi. Bu sayede, izin verilen nakit yardıma ek olarak, İngiliz yetkililere bildirmeden 4.000£ değerinde beş gemi dolusu insani yardım malzemesi İrlanda halkına ulaştırıldı. ²

Kraliçe ve İngiliz hükûmeti, yapılan yardımlar için padişaha 25 Mayıs 1847 tarihinde bir teşekkür mektubu göndermiştir. Aynı şekilde, İrlanda halkı da padişaha teşekkür etmek amacıyla bir mektup yollamıştır. ⁶

Drogheda halkı bu iyiliği unutmaz ve ay yıldız o günlerin anısını taşıyan bir sembol olur.

6 Şubat 2023'te Kahramanmaraş merkezli depremden sonra Türkiye'ye ilk yardıma koşanlar Drogheda halkı olur.

Tüm bu olaylar yaşanırken...

19. yüzyılın ortalarında, İrlanda'nın en zorlu dönemlerinden biri olan Büyük Kıtlık sırasında, tıp dünyasında önemli bir isim öne çıkıyordu: Dr. Dominic John Corrigan (1802-1880).

Corrigan, 1838 yılında tıp literatürüne önemli bir katkıda bulunmuştur. 'Akciğer Sirozu' terimini kullanarak, günümüzde İdiyopatik Pulmoner Fibrozis (IPF) olarak bilinen ve halk arasında Akciğer Sertleşmesi olarak tanınan hastalığı ilk kez tanımlamıştır. Bu, sadece İrlanda için değil, aynı zamanda dünya tıp tarihi için de önemli bir adımdı. ⁴

Büyük Kıtlık patlak verdiğinde, Corrigan kendini halkının hizmetine adadı. Açlık ve hastalıkla mücadele eden İrlanda halkı için canla başla çalıştı. Onun bu özverili çabaları, sadece bir hekim olarak değil, aynı zamanda bir insani yardım öncüsü olarak da anılmasını sağladı. Halkın takdirini kazanan Corrigan, bu başarıları sayesinde Cumhurbaşkanlığı makamına kadar yükselmiştir. ³

Corrigan'ın başarıları, dönemin en yüksek otoritesi tarafından da takdir edildi. Kraliçe Victoria'nın kişisel doktoru olarak atanan ilk İrlandalı ve Katolik hekim olma onuruna erişti. Bu atama, o dönemde hala yaygın olan dini ayrımcılığın aşılması açısından da önemliydi. ⁴

Ayrıca, Dublin Üniversitesi'nin fahri doktoru unvanını alan Corrigan, akademik çevrelerde de saygın bir yer edindi. Onun çalışmaları, kıtlık döneminde bile tıbbi araştırmaların ve eğitimin devam ettiğini gösteriyordu. ⁴

Dr. Corrigan'ın hayatı ve çalışmaları, zorlu zamanlarda bile bilimin ve insanlığın ilerleyebileceğinin bir kanıtı oldu. Onun mirası, sadece İrlanda'da değil, tüm dünyada tıp alanında hissedilmeye devam etmektedir.

Corrigan'ın bu dönemde tıpta attığı sağlam temeller, ilerleyen yıllarda meyvesini verecekti. Nitekim yıllar sonra, 21. yüzyılda, yine bir İrlandalı olan Dr. Sean P. Gaine, Pulmoner Arteriyel Hipertansiyon (PAH) üzerindeki dünya çapında araştırmalarıyla tanınan önemli bir hekim olacaktı. 

Gelecek Konu: İPF'nin Tarihçesi -1- Hipokrat (Hippocrates; MÖ 460-355)

Kaynakça :  

1. İdiyopatik Pulmoner Fibrozis Nedir? (pahssc.org.tr)
2. Great Famine (Ireland) - Wikipedia
3. Dominic Corrigan (1802–1880) - Hektoen International (hekint.org)
4. Dominic Corrigan - Wikipedia
5. Choctaw Trail of Tears - Wikipedia
6. Büyük Kıtlık (İrlanda) - Vikipedi (wikipedia.org)
7. The Unlikely, Enduring Friendship Between Ireland and the Choctaw Nation | Smithsonian (smithsonianmag.com)

Yazan: Kamil Hamidullah / TEMMUZ 2024
Önceki güncelleme:
Son güncelleme: 

Önceki Konu: Eisenmenger Sendromunun Tarihçesi -12- Eisenmenger Sendromu Hakkındaki Bilgilendirme Serimizi Tamamlandı, Teşekkürler