DOLAŞIM SİSTEMİNİN TARİHÇESİ -8- EL-RAZİ, ARAPLARIN GALEN’İ VE PEDİATRİNİN BABASI - 2024.08.29

Dolaşım Sisteminin Tarihçesi -8- El-Razi, Arapların Galen’i ve Pediatrinin Babası

900 Ebu Bekir el-Razi (864-925) - (Abu Bakr al-Razi (Rhazes/Albubator)

Hristiyanlık engizisyon döneminde karanlık bir çağa girerken, İslam dünyasında bir aydınlanma dönemi başlamış ve tıptaki liderlik, Türkler ve Arapların eline geçmiştir.

El-Razi, Rey ve Bağdat hastanelerinde başhekim olarak görev yapmıştır. Felsefede kendisini Sokrates'in ve tıpta Hipokrat'ın İslami versiyonu olarak görmüştür. Batı'da tanınan eserleri arasında Kitāb al-Manṣūrī ve Yunanca, Suriye ve erken dönem Arap tıbbının yanı sıra bazı Hint tıp bilgilerini içeren "Kapsamlı Kitap" Kitāb al-ḥāwī bulunmaktadır. El-Razi, eserlerinde kendi yargılarını ve tıbbi deneyimlerini yorum olarak eklemiştir. ² İslam'ın Altın Çağı. Tıp tarihinin en önemli isimlerinden biri olarak kabul edilir. ³

El-Razi, hayatı boyunca felsefe, simya ve tıp gibi çeşitli konularda 200'e yakın kitap yazmıştır. Özellikle peygamberlik ve vahiy kavramlarına yönelik din eleştirileriyle tanınmıştır. Hayatı boyunca felsefe ve simyadan tıbba kadar çeşitli konularda 200'e yakın el yazmasında kaydettiği çeşitli alanlardaki gözlemleri ve keşifleriyle temel ve kalıcı katkılarda bulunmuştur. Aynı zamanda deneysel tıbbın ilk savunucusudur. ³ 

Tıp bilimi dünyada can çekişirken, Galen onu adeta yeniden hayata döndürdü. Dağınık ve parçalanmış haldeyken ise, Râzî onu titizlikle bir araya getirip düzenledi. ⁹ 

El-Razi'nin "Çocuk Hastalıkları" eseri, pediatriyi ayrı bir bilim dalı olarak inceleyen ilk detaylı çalışmasıyla pediatrinin babası olarak da görülebilir. ³ El-Razi, çiçek hastalığının "ilk detaylı tanımını" yapmış olarak kabul edilir ⁷  ve alkol ile sülfürik asidi keşfetti. Maddeleri bitki, organik ve inorganik olarak sınıflandırdı. ⁸  

El-Razi'nin kehanet ve vahiy konularındaki eleştirel yaklaşımı, insan aklının evrensel yeteneğine ve her bireyin gerçeği kendi akıl yoluyla bulma kapasitesine vurgu yapar. Bu düşünce yapısı, hiçbir grubun veya dinin mutlak gerçeğe özel erişimi olmadığı ve tüm insanların eşit düzeyde rasyonel düşünme yetisine sahip olduğu fikrini destekler. Zihnin iyi ile kötüyü ve neyin yararlı neyin zararlı olduğunu ayırt etmek için doğuştan gelen bir kapasiteye sahip olduğunu savundu. Ona göre akıl, dışarıdan herhangi bir rehberliğe ihtiyaç duymuyordu ve bu nedenle peygamberlerin varlığı da gereksizdi. ⁶ El-Razi'nin peygamberliği reddetmesi ve gerçeği bulmanın en önemli yolunun akıl olduğunu kabul etmesi, onun bazıları tarafından özgür düşünür olarak kabul edilmesine yol açmıştır. El-Razi, dini dogmalara karşı olduğu gibi bilimsel dogmalara da karşı gelir ve birçok iddiayı reddeder. Tıbbı felsefeyle ilişkilendirir ve kendi klinik deneyimlerinin Galen'in teorileriyle çeliştiğini ve bazen klinik deneyiminin Galen'in anlayışını aştığını ifade eder. Ancak El-Razi, Galen’i bir üstat olarak görüp kendini bir öğrenci gibi hissetse de, bu saygı ve takdir, onun kendi şüphelerini dile getirmesine engel olmamıştır. ³ 

Daha sade bir anlatımla ifade etmek gerekirse, El-Razi deneysel tıbbın öncülerinden biri olarak, dini ve bilimsel dogmalara karşı çıkarak eleştirel düşünmeyi desteklemiş, gerçeği akıl yoluyla bulmanın önemine vurgu yapmıştır. Hipokrat'tan sonra tıbbı dini ve batıl inançlardan arındırarak, klinik gözlemlerini sistematik olarak kaydedip eserlerine aktarmış ve bu sayede tıbbın bilimsel bir temele oturmasına ve modern bir bilim dalı olarak gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. Ayrıca El-Razi, "Ipse dixit" (Üstat öyle dedi) anlayışına karşı çıkan ilk hekimlerden biri olarak, Galen'in teorilerini sorgulamış ve bu teorilerin kendi klinik gözlemleriyle çeliştiğini belirtmiştir. Bu yaklaşım, onun bilimsel ilerlemeye bağlılığını ve dogmatik düşüncelere karşı duruşunu gösterir.

İbni Sina’nın teorik tıptaki üstünlüğü gibi, El-Razi’nin de klinik tıpta ve deneyime dayalı tedavilerdeki otoritesi tartışmasız kabul edilir. ⁹

El-Razi, bilginin sorgulanabilir ve eleştirel düşünce ile elde edilmesi gerektiğini vurgulayarak, döneminin ötesinde bir düşünce yapısına sahip olduğunu göstermiştir.


Not: Özgür düşünce, inançların otorite, gelenek, vahiy veya dogma temelinde oluşturulmaması gerektiğini ve bunun yerine mantık, akıl ve ampirik gözlem gibi diğer yöntemlerle ulaşılması gerektiğini savunan epistemolojik bir bakış açısıdır. ⁴ 

El-Razi, hayatının her anında bilimsel düşünce ve mantıklı akıl yürütmeden ayrılmamıştır. Yaşamının son yıllarını, doğduğu şehir olan Rey'de, glokom hastalığı ile mücadele ederek geçirmiştir. Göz problemleri önce katarakt ile başlamış ve zamanla tam körlüğe yol açmıştır. Kendisine göz merhemi teklif eden bir doktorla karşılaştığında, El-Razi ona gözün kaç katmandan oluştuğunu sormuş, doktorun cevap verememesi üzerine, "Gözlerimin anatomisini bile bilmeyen birinin tedavisini kabul etmem" diyerek tedaviyi reddetmiştir. ³

İslam Dönemi'nde insan bedenlerinin kesilip incelenmesi dini nedenlerle yasaktı, sadece hayvanlara izin veriliyordu. Bu nedenle, kardiyovasküler sistemde (KVS) belirgin bir bilimsel ilerleme sağlanamadı. El-Razi, Galen'in kalbin tabanında kemik bulunduğu iddiasına karşı çıkarak, hem kardiyovasküler sistem üzerine hem de Galen'e karşı çıkarak dogmaların yıkılması karşısında tıbbın ilerlemesine önemli bir katkıda bulunmuştur. ⁵ Orta Çağ (M.S. 375-1453)'da dini yasaklar sebebiyle Hristiyan dünyasında bilimsellikten uzaklaşılırken, kitaplar yakılıp yok edilirken ve bilimsel çalışmalar yasaklanırken, El-Razi önceki bilgileri koruyarak, kendi deneyim ve gözlemleriyle birlikte bilginin gelecek nesillere aktarılmasını sağlamıştır.

Not: Saygıdeğer okuyucularımızın dikkatine;
Araştırma sürecimiz esnasında, ana konumuzun kapsamı dışında kalan ancak dikkat çekici nitelikte bazı tartışmalara rastlamış bulunmaktayız. Bu bilgilerin de değerli olabileceği düşüncesiyle, izninize istinaden, söz konusu bulguları sizlerle paylaşmayı uygun gördük.
Anlayışınız için teşekkür eder, saygılarımızı sunarız.

Gelecek Konu: Dolaşım Sisteminin Tarihçesi -9- İbni Sina, Hekimlerin Prensi 

Kaynakça :  

1. Pulmoner Arteriyel Hipertansiyonun Tarihçesi - Bölüm 1 (MÖ. - 1891) (pahssc.org.tr)
2. Al-Razi | Biography & Facts | Britannica
3. Abu Bakr al-Razi - Wikipedia
4. Freethought - Wikipedia
5. Development of Anatomophysiologic Knowledge Regarding the Cardiovascular System: From Egyptians to Harvey - PMC (nih.gov)
6. When Islamic atheism thrived | Amira Nowaira | The Guardian
7. Abu Bakr Muhammad Ibn Zakariya Al Razi (Rhazes): Philosopher, Physician and Alchemist - PMC (nih.gov)
8. A tribute to Zakariya Razi (865 - 925 AD), an Iranian pioneer scholar - PubMed (nih.gov)
9. Osmanlı Tıbbının Kaynakları ve Osmanlı Tıbbına Giriş - Prof.Dr.Ahmed Ağırakça

Yazan: Kamil Hamidullah
Oluşturma Tarihi: Kamil Hamidullah / EKİM 2018
Önceki güncelleme: Kamil Hamidullah / MART 2024
Son güncelleme: Kamil Hamidullah / AĞUSTOS 2024